Erik Homburger Erikson był twórcą teorii rozwoju psychospołecznego. Był uczniem Anny Freud, córki Zygmunta Freuda. Stworzył swoją teorię, którą zaliczono do podstaw psychoanalizy. Według Erika Eriksona człowiek przeżywa osiem kryzysów rozwojowych od wczesnego dzieciństwa do późnej starości. Ich rozwiązanie decyduje o konstrukcji osobowości człowieka. Jeśli chodzi o rozwój dzieci w okresie przedszkolnym i szkolnym, szczególnie ważne są trzy fazy.
Inicjatywa a poczucie winy
Między trzecim a piątym rokiem życia dziecko zaczyna regularnie wchodzić w interakcje z innymi dziećmi. Centralnym elementem tego etapu jest zabawa, ponieważ daje dzieciom możliwość odkrywania swoich umiejętności interpersonalnych poprzez inicjowanie działań.
Dzieci zaczynają planować zajęcia, wymyślać gry i inicjować zajęcia z innymi. Jeśli da się taką możliwość, dzieci rozwijają poczucie inicjatywy i czują się bezpiecznie w swojej zdolności przewodzenia innym i podejmowania decyzji.
I odwrotnie, jeśli ta tendencja zostanie stłumiona przez krytykę lub kontrolę, dzieci rozwijają poczucie winy. Dziecko często przekracza granicę swojej siły, a niebezpieczeństwo polega na tym, że rodzice będą mieli skłonność do karania dziecka i zbytniego ograniczania jego inicjatyw.
To na tym etapie dziecko zacznie zadawać wiele pytań w miarę wzrostu jego pragnienia wiedzy. Jeśli rodzice traktują pytania dziecka jako błahe, uciążliwe lub krępujące lub inne aspekty ich zachowania jako zagrażające, dziecko może mieć poczucie winy za „bycie uciążliwym”.
Zbyt duże poczucie winy może spowolnić interakcję dziecka z innymi i zahamować jego kreatywność. Oczywiście należy stawiać dziecku jasne granice i mówić co jest aprobowane a co nie; w przeciwnym razie dziecko nie wiedziałoby, jak sprawować samokontrolę ani mieć sumienia. Ważna jest zdrowa równowaga między inicjatywą a poczuciem winy. Sukces na tym etapie doprowadzi do cnoty celu, a porażka do poczucia winy.
Pracowitość a poczucie niższości
Jest to etap przyswajania podstawowych kulturowych norm i umiejętności. Dodatkowo jest to moment podjęcia nauki w szkole, młody człowiek nabywa umiejętności szkolnych, z czego czerpie przyjemność, dodatkowo ćwiczy cierpliwość i wytrwałość.
Czwarty kryzys psychospołeczny, dotyczy kompetencji i poczucia niższości niższość, ma miejsce w dzieciństwie między piątym a dwunastym rokiem życia. Dzieci są na etapie, na którym będą uczyć się czytać i pisać, liczyć, robić rzeczy samodzielnie. Nauczyciele zaczynają odgrywać ważną rolę w życiu dziecka, ucząc je konkretnych umiejętności.To na tym etapie grupa rówieśnicza dziecka nabierze większego znaczenia i stanie się głównym źródłem samooceny dziecka. Dziecko odczuwa teraz potrzebę zdobycia aprobaty poprzez demonstrowanie określonych kompetencji, które są cenione przez społeczeństwo i zaczyna rozwijać poczucie dumy ze swoich osiągnięć.
Jeśli dzieci są zachęcane i wzmacniane za ich inicjatywę, zaczynają czuć się pracowite (kompetentne) i mieć pewność, że są w stanie osiągnąć cele. Jeśli ta inicjatywa nie jest zachęcana, jeśli jest ograniczana przez rodziców lub nauczyciela, wówczas dziecko zaczyna czuć się gorsze, wątpiąc we własne możliwości i dlatego może nie osiągnąć swojego potencjału. Jeśli dziecko nie ma trudności w rozwijaniu określonej umiejętności, której społeczeństwo wymaga (np. bycie popularnym), może rozwinąć poczucie niższości.
Niepowodzenia są również konieczne, aby dziecko mogło rozwinąć skromność. Ponownie konieczna jest równowaga między kompetencjami a skromnością. Sukces na tym etapie doprowadzi do rozwoju poczucia kompetencji i przekonania że potrafi radzić sobie w róznych sytuacjach.
Tożsamość a niepewność roli.
Piąty etap teorii rozwoju psychospołecznego Erika Eriksona to pomieszanie tożsamości i ról, które występuje w okresie dojrzewania, od około 12-18 lat. Na tym etapie nastolatki poszukują poczucia siebie i osobistej tożsamości poprzez intensywną eksplorację osobistych wartości, przekonań i celów. W okresie dojrzewania najważniejsze jest przejście od dzieciństwa do dorosłości. Dzieci stają się bardziej niezależne i zaczynają patrzeć w przyszłość w kategoriach kariery, relacji, rodziny, mieszkania itp. Jednostka chce należeć do społeczeństwa i się do niego dopasować.
Umysł młodzieńca jest zasadniczo umysłem lub moratorium, psychospołecznym etapem między dzieciństwem a dorosłością oraz między moralnością wyuczoną przez dziecko a etyką, którą ma rozwijać dorosły. Jest to ważny etap rozwoju, na którym dziecko musi nauczyć się ról, które będzie pełnić jako dorosły. To właśnie na tym etapie nastolatek ponownie zbada swoją tożsamość i spróbuje dowiedzieć się, kim jest. Erikson sugeruje, że w grę wchodzą dwie tożsamości: seksualna i zawodowa.
Erikson twierdzi, że nastolatkowie mogą przez chwilę czuć się nieswojo ze swoim ciałem, dopóki nie będą mogli się przystosować i „dorosnąć” do zmian. W tym okresie odkrywają możliwości i zaczynają tworzyć własną tożsamość w oparciu o wyniki swoich poszukiwań. Brak poczucia tożsamości w społeczeństwie („Nie wiem, kim chcę być, kiedy dorosnę”) może prowadzić do pomieszania ról. Pomylenie ról oznacza, że młody człowiek nie jest pewna siebie ani swojego miejsca w społeczeństwie. W odpowiedzi na pomieszanie ról lub kryzys tożsamości, nastolatek może zacząć eksperymentować z różnymi stylami życia (np. pracą, edukacją lub działalnością polityczną). Również naciskanie kogoś na tożsamość może skutkować buntem w postaci ustanowienia negatywnej tożsamości, a do tego poczuciem nieszczęścia.
Paweł Wakuła
