Rozpoczęcie przez dziecko edukacji w przedszkolu to przełomowy a zarazem stresujący moment, zarówno w życiu dziecka jak i jego rodziców. Wiele dzieci po raz pierwszy styka się z tak liczną grupą rówieśniczą. Zmienia się też dotychczasowy tryb życia i zaspokajania potrzeb – trzeba się dostosować do nowego rytmu dnia. Taka sytuacja rodzi napięcie emocjonalne. Naturalne jest to że, w pierwszych dniach pobytu w przedszkolu dzieci są nieco zdezorientowane, zalęknione. Obecnie przedszkola pracują w tzw. reżimie sanitarnym, co może być dodatkowym utrudnieniem w procesie adaptacji (ograniczenia dotyczące przebywania rodziców na terenie przedszkola, przynoszenia zabawek z domu itp.).
Przed trzylatkiem stoi, więc wiele wyzwań.
Dziecko musi przyswoić sobie wiele nowych zasad, zarówno związanych z organizacją życia w placówce, jak i z normami grupowymi. Zasady funkcjonowania w przedszkolu są nieco inne niż te obowiązujące w domu i dotyczą np. określonych pór spożywania posiłków, drzemki, czasu na zabawę. W domu dzieci przyzwyczajone są do większej swobody, posiadania swoich przedmiotów, zabawek i przysługującego im „prawa własności”. W przedszkolu zabawki są własnością społeczną, co wiąże się z ograniczeniami w swobodnym z nich korzystaniu. Organizacja dnia jest również inna niż w domu, dostosowana do potrzeb większości, a nie pojedynczego dziecka, co często wiąże się z koniecznością zmiany dotychczasowych przyzwyczajeń.
Dziecko rozpoczynające edukację w przedszkolu musi nauczyć się funkcjonować w większej grupie. Oznacza to, że wiele potrzeb musi umieć zaspokoić samodzielnie, gdyż jeden nauczyciel, mający pod opieką wiele dzieci nie jest w stanie poświęcić mu całej swojej uwagi. Jest to dla dziecka dużym wyzwaniem, ponieważ w rodzinie jego potrzeby zaspokajane są niemal natychmiast, a pozyskanie uwagi rodzica nie wymaga większego wysiłku. W przedszkolu znacznie trudniej jest zdobyć uwagę dorosłego na wyłączność.
Dziecko przebywając w większej grupie uczy się też wielu ważnych umiejętności społecznych: rozwiązywania konfliktów, współpracy, dbania o wspólne dobro, czekania na swoją kolej itp.
Choć początek pobytu w przedszkolu jest dla dziecka źródłem sporego stresu, to wychowanie w placówce niesie szereg korzyści dla jego rozwoju: staje się ono bardziej samodzielne, szybciej uczy się funkcjonowania w grupie społecznej, stopniowo wyzbywa się charakterystycznego w tym wieku egocentryzmu. W przedszkolu nawiązuje też zwykle pierwsze przyjaźnie.
Poniżej prezentuje kilka wskazówek, które mogą pomóc dziecku w trudnym procesie adaptacji do przedszkola:
To co nieznane zwykle budzi mniejszy lub większy niepokój. Dlatego ważne jest, na tyle na ile to możliwe, wcześniejsze oswojenie dziecka z miejscem, w którym niebawem będzie spędzać znaczną część dnia. Większość przedszkoli organizuje tzw. dni adaptacyjne, podczas których dziecko ma szansę lepiej poznać nowe środowisko i skonfrontować swoje wyobrażenia na temat tego miejsca. Pozwala to w znacznym stopniu zredukować lęk.
Podstawą prawidłowej relacji rodzic-dziecko jest zaufanie. Dlatego nie należy okłamywać swojej pociechy ani składać obietnic bez pokrycia. Nie obiecujmy więc dziecku, że w przedszkolu „będzie fajnie”, bo nie mamy wcale takiej pewności. Co więcej, istnieje spore prawdopodobieństwo, że początki będą trudne. Warto natomiast wyposażyć dziecko w przydatne wskazówki np. mówiąc mu jak poradzić sobie w różnych problematycznych sytuacjach, kiedy zwrócić się po pomoc do pani itp.
Rozpoczęcie edukacji w przedszkolu jest ogromną zmianą w życiu dziecka. Aby zminimalizować związany z tym stres należy ograniczyć wprowadzanie innych „dużych” zmian w tym samym czasie. Dlatego bardzo ważne jest, aby trening czystości przeprowadzić wcześniej. Jeżeli Twoje dziecko korzysta jeszcze z pieluszek, okres wakacji jest idealnym czasem na pożegnanie z pampersem. Ciepła pogoda powoduje, że skutki ewentualnej „wpadki” będą mniej dotkliwe. Większa samodzielność dziecka w obszarze samoobsługi sprawi, że nabierze ono pewności siebie, nie będzie „odstawało” od innych dzieci, co zminimalizuje poczucie zagubienia.
Jednym z trudniejszych momentów dla dzieci rozpoczynających edukację w przedszkolu i ich rodziców jest moment porannego rozstania. Niektórzy rodzice „znikają” niepostrzeżenie w momencie, gdy dziecko na chwilę odwróci swoją uwagę. Nie jest to dobrym pomysłem, gdyż wywołuje w dziecku dezorientację, poczucie porzucenia, potęguje lęk. Pożegnanie się z dzieckiem jest niezbędne. Powinno być ono ciepłe, serdeczne a jednocześnie krótkie. Nie wymagaj od dziecka deklaracji, że nie będzie płakać. Życz mu dobrej zabawy, powiedz kiedy będzie odebrane. Trzylatki nie znają się jeszcze na zegarku, dlatego określając moment powrotu do domu należy odnosić się do stałych punktów dnia np. „po leżakowaniu”, „po podwieczorku”. Jeżeli ze względu na reżim sanitarny rodzic nie może wejść z dzieckiem do szatni warto wcześniej uprzedzić o tym dziecko.
Jeżeli rodzic ma taką możliwość, dobrze jest w początkowym okresie uczęszczania dziecka do przedszkola odbierać je trochę wcześniej. Gdy widzimy, że proces adaptacji idzie w dobrym kierunku, można stopniowo wydłużać pobyt.
Warto w pierwszych dniach pobytu w przedszkolu pozwolić dziecku wziąć coś z domu np. ulubioną zabawkę, przytulankę, czy zdjęcie z mamą i tatą. Dzięki temu będzie ono miało poczucie łączności z domem. Wcześniej należy jednak upewnić się, czy pozwalają na to przepisy sanitarne.
Pozwól dziecku na trudne emocje. Gdy dorosły zaczyna pracę w nowym miejscu też zwykle doświadcza stresu i różnego rodzaju obaw. Bywa, że w przedszkolu dziecko zachowuje się spokojnie, ale odreagowuje przykre emocje po powrocie do domu, czyli w środowisku w którym czuje się bezpiecznie. Taka sytuacja w początkowym okresie adaptacji nie powinna budzić niepokoju.
Chwal i nagradzaj dziecko nawet jeśli wiadomo, że przepłakało większość dnia. Najlepiej, aby nagroda była niematerialna. Dzieci szybko się przyzwyczajają do tego co dobre. Dlatego nie jest dobrym pomysłem kupowanie nowej zabawki za każdy dzień pobytu w przedszkolu. Lepszą nagrodą będzie np. wyjście na plac zabaw lub inna wspólna aktywność, którą dziecko lubi. Po powrocie z przedszkola pozwól mu pobyć przez pewien czas w centrum uwagi (zwłaszcza jeżeli w domu jest młodsze rodzeństwo).
Rozpoczęcie przez dziecko edukacji w przedszkolu jest stresujące nie tylko dla niego samego, ale również dla jego rodziców. Bywa, że mama czy tata są bardziej przejęci niż ich pociecha. Tymczasem nastawienie rodziców jest bardzo istotne w procesie adaptacji. Dzieci świetnie wyczuwają emocje najbliższych. Jeśli dostrzegają niepokój w rodzicach nabierają przekonania, że jest się czego bać. Jeśli rodzic myśli „na pewno sobie nie poradzi”, „to będzie dla niego prawdziwy dramat” itp., jest duże prawdopodobieństwo, że tak właśnie będzie. W psychologii takie zjawisko nazywane jest „samospełniającym się proroctwem”. Pozytywne nastawienie rodziców jest więc bardzo ważne. Aby zminimalizować lęk o dziecko zadbaj o swój komfort psychiczny np. ustalając sposób komunikacji z wychowawcą.
Okres adaptacji przebiega różnie u różnych dzieci i zależy od wielu czynników np. czy w domu jest rodzeństwo i w jakim wieku. Jeżeli starszy brat/siostra chodzi już do tego samego przedszkola, trzylatek ma znacznie łatwiej. Jeżeli w domu niedawno pojawił się maluch, który zostaje z rodzicem w domu, podczas gdy trzylatek idzie do przedszkola- znacznie trudniej. Czas w jakim dziecko przystosuje się do pobytu w przedszkolu może zatem być również różny. Ważny jest w tym przypadku kontakt z wychowawcami grupy. Jeśli rodzic dostaje sygnały, że adaptacja dziecka nie przebiega pomyślnie warto rozważyć kontakt z poradnią psychologiczno-pedagogiczną. Pozwoli to ustalić przyczyny trudności dziecka oraz udzielić mu adekwatnej pomocy.
Pedagog Agnieszka Łuszczewska
Opracowanie: Agnieszka Łuszczewska, pedagog
