Dojrzałość szkolna to inaczej gotowość dziecka do rozpoczęcia spełniania obowiązku szkolnego.
Na dojrzałość szkolną składają się osiągnięcia rozwojowe dziecka w sferze poznawczej, ruchowej i emocjonalno- społecznej.
Sfera poznawcza:
– pamięć i uwaga: dziecko powinno umieć skupić uwagę przez ok. 30 min. oraz kierować swoją uwagą czyli mieć zdolność zajmowania się tym, co nie przykuwa jego uwagi automatycznie, jest mniej ciekawe. Powinno umieć celowo zapamiętać jakiś materiał, nauczyć się prostej piosenki albo rymowanki;
– mieć podstawową wiedzę o najbliższym otoczeniu: umieć się przedstawić, podać swoje imię, nazwisko, adres zamieszkania, wiedzieć gdzie pracują rodzice, czym się zajmują, wiedzieć w jakiej miejscowości mieszka, znać swoją narodowość, nazwę kraju w którym mieszka, znać stolicę Polski i rozpoznawać flagę i godło, wiedzieć że Polska należy do UE; znać następstwo dni i nocy, pór roku, dni tygodnia i miesięcy; wiedzieć czym charakteryzują się pory roku;
– percepcja wzrokowa: dziecko powinno umieć budować proste konstrukcje z klocków, klasyfikować przedmioty pod względem np. koloru, kształtu; umiejętność różnicowania podobnych wzorów czy kształtów:
– percepcja słuchowa: dziecko powinno umieć ułożyć proste zdanie, dzielić zdania na wyrazy, wyrazy na sylaby i wyodrębniać głoski w prostych wyrazach, odróżniać głoski podobnie brzmiące np. wiedzieć że kura i góra to inne wyrazy, dostrzegać zmianę tempa i wysokości dźwięku w muzyce;
– mowa: powinno mówić płynnie i poprawnie pod względem artykulacyjnym, gramatycznym, fleksyjnym i składniowym;
– umiejętności przygotowujące do nauki matematyki: liczyć obiekty i odróżniać błędne liczenie od poprawnego, dodawać i odejmować na konkretach np. na palcach, ustalać równoliczność dwóch zbiorów, znać proste sposoby mierzenia np. za pomocą kroków;
– ponadto dziecko powinno dostrzegać proste zależności przyczynowo-skutkowe (np. dostrzegać związek między chorobą i leczeniem) i przewidywać bezpośrednie następstwa swoich działań;
-dziecko powinno znać podstawy bezpieczeństwa; wiedzieć jak zachować się w sytuacji zagrożenia do kogo zwrócić się o pomoc i mieć elementarną wiedzę dotyczącą bezpiecznego poruszania się po drogach.
Sfera ruchowa:
– motoryka duża: dziecko powinno być sprawne fizycznie na miarę swoich możliwości, uczestniczyć w zabawach i grach ruchowych, charakteryzować się koordynacją ruchową, umieć utrzymać równowagę i poruszać się na tyle sprawnie żeby nie stwarzać zagrożenia w szkole;
-motoryka mała: dziecko powinno mieć na tyle sprawne ręce żeby umożliwiało mu to rysowanie, wycinanie i naukę pisania. Warto zwrócić uwagę na chwyt, dominację ręki, rysunek: precyzja rysowania, bogactwo rysunku, ilość szczegółów. Dziecko powinno mieć wykształcony chwyt pęsetowy, umieć nawlec korale na sznurek, odwzorować proste szlaczki;
-ponadto dziecko powinno mieć opanowane czynności samoobsługowe: umieć samodzielnie jeść, korzystać z toalety, umyć ręce, zęby, ubrać się i rozebrać; umieć komunikować w jasny sposób o swoich potrzebach orientować się w przestrzeni: rozróżniać stronę lewą od prawej, ustalać położenie obiektów w stosunku do własnej osoby i innych obiektów czyli znać pojęcia: nad, pod po lewej, po prawej, dziecko powinno umieć określić miejsce na kartce papieru czyli np. umieć wykonać polecenie „narysuj kółko w lewym górnym rogu”;
Sfera społeczno-emocjonalna:
– dziecko powinno znać podstawy kulturalnego zachowania, używać zwrotów grzecznościowych, obdarzać innych odpowiednią uwagą podczas rozmowy, odnosić się do nich grzecznie i z szacunkiem, umieć dostosować się do reguł panujących w grupie rówieśniczej (np. przestrzegać reguł zabawy, nawiązywać współpracę), traktować inne dzieci z szacunkiem, nie naśmiewać się z nich, wiedzieć że wszyscy ludzie mają równe prawa;
-dziecko powinno umieć opanować swoje reakcje emocjonalne pod wpływem np. złości (nie być agresywne), mieć odpowiednią motywację- nie zniechęcać się zbyt szybko niepowodzeniami, pokonywać aktywnie trudności, mieć ukształtowane poczucie przynależności do grupy, zdolność do wyzbywania się dziecięcego egocentryzmu i zdolność do działań prospołecznych- np. udzielenia pomocy innemu dziecku.
Odroczenie obowiązku szkolnego
Jeśli dziecko nie opanowało wielu spośród tych umiejętności, to korzystne będzie odroczenie spełniania obowiązku szkolnego. Dzięki temu będzie miało szansę w skutek intensywnej pracy i stymulacji zaburzonych sfer rozwoju nadrobić zaległości i uniknąć w przyszłości ciągłych niepowodzeń szkolnych. W niektórych przypadkach lepiej żeby dziecko rozpoczęło naukę z młodszym rocznikiem niż już na starcie w szkole doznawało ciągłych porażek, które mogą skutkować zniechęceniem do dalszej nauki, spadkiem motywacji i zaniżonym poczuciem własnej wartości.
Przyśpieszenie spełniania obowiązku szkolnego
Jeżeli rozwój dziecka w opisanych wyżej sferach jest znacznie szybszy w stosunku do rówieśników to warto pomyśleć o przyspieszeniu spełniania obowiązku szkolnego. Ważne jest żeby uwzględniać też sferę emocjonalną i społeczną a nie tylko intelektualną podejmując decyzję w tej kwestii. Dziecko które rozwija się szybciej i jest zmuszone do przyswajania treści i umiejętności które już ma dobrze opanowane może się nudzić i w efekcie tracić motywację do nauki.
Skutki podjęcia nauki w szkole mimo braku gotowości szkolnej
Dziecko które nie osiągnęło dojrzałości szkolnej a mimo to podjęło naukę w klasie pierwszej jest narażone na liczne porażki. Niemożność sprostania wymaganiom które przewyższają możliwości dziecka powoduje mnożenie się trudności. Jeśli dziecko nie nabyło elementarnych umiejętności nie może sprostać dalszym wymaganiom programowym i nawarstwiają się jego zaległości. W efekcie zniechęca się. Z czasem nie nawet wzmożony wysiłek nie jest wystarczający do nadrobienia zaległości. Może to skutkować zaburzeniami lękowymi lub zachowaniami agresywnymi. W dalszej perspektywie, na późniejszych etapach edukacji dziecko może mieć zaburzenia nastroju (depresja), zacząć wagarować, popaść w niedostosowanie społeczne lub nabawić się fobii szkolnej.
Kiedy należy zgłosić się do poradni? –w poradni w razie wątpliwości można bezpłatnie zbadać dziecko pod kątem dojrzałości szkolnej.
Wybór i opracowanie
Dorota Gryncewicz
